SELÇUKLU DEVRİ
İran'da Selçuklu tahta oyma işçiliğinden pek az örnek kaldığı bilinir. Anadolu kökenli Selçuklu tahta oymacılığında ve ağaç işçiliğinde ise eski Türk geleneklerinin canlı olarak yaşadığı görülür.
Anadolu Selçuklu Sanatını 12 yüzyılla 14.yüzyılın başları arasında kalan iki yüzyıllık bir tarihsel çerçeve içine alabiliriz. Fakat Selçuklu Sanatı verileri göz önüne alındığında bu sıralama tarihsel kronolojik gelişim ile aynı görülmektedir. Çünkü bir üslup olarak billurlaşmadan önce Anadolu Selçuklu Sanatı 12. yüzyılda Saltuklu, Artuklu, Danişmentli Sanatları ile çağdaş bir hazırlık dönemi geçirmiştir ve ancak 13. yüzyılda bir üslup olarak belirecek bol ve zengin verilerle ortaya çıkmıştır. 1243 Moğol istilası Selçuklu Sanatının gelişimini engelleyememiştir. Hatta Selçuklu Sanatı yeni gelen sanat patronlarının Orta Asya'dan getirdikleri sanat zevklerini de özümseyerek 15. yüzyılın ilk yarısına kadar yeniyi yaratmaya devam etmişler ve kendi kimliklerini korumuşlardır.
Selçuklu Sanatının çeşitli eserleri arasında ağaç işçiliği önemli bir yer tutar. Önceki İslam uygarlığının izlerini taşıyan ağaç eserler kapı, pencere, dolap kapakları, minberler, kürsüler ve rahlelerdir. Selçuklu devri ağaç işçiliğinde genellikle oyma tekniği kullanılmıştır. Bu teknikte süsleme, gölgede kalan zeminin üzerinde kabartma halinde belirir. Bazen süsleme iki tabaka halinde ayrılıp, zemin tamamen gizlenir. Geometrik süsleme ve özellikle rumili kompozisyon süslemenin ana temasını teşkil eder. Bu süsleme gurubunu zenginleştiren ve Selçuklu Sanatının bir özelliği haline gelmiş olan insan ve hayvan figürleridir . Selçuklu Devri ağaç işlerinde tavus kuşu, mührü Süleyman ve servi motifleri de bolca kullanılmıştır. Konya Alaaddin Camii, Manisa Ulu Camii, Birgi Ulu Camii, Divriği Ulu Camii minberleri Selçukluların meydana getirdikleri en güzel ahşap eserlerdendir. Ayrıca; Selçuklu ağaç işçiliği , ahşap sandukalar üzerinde de kendini göstermektedir. Konya Mevlana Türbesindeki Sultan'ül Ulama'nın mezarı üzerindeki sandukada dönemin karakteristik bezemeleri ile süslenmiş ve çeşitli gazel ve beyitlerle boş bir yer bırakılmamacasına üzeri süslenmiştir.
Anadolu Selçuklularında gelişen ve bu devirde en seçkin örneklerini veren ahşap sanatı güzel işçiliği ve gelişmiş süsleme özellikleriyle kendine has estetik bir yaratma alanı olarak karşımıza çıkar. Tekniklerde çeşitlilik görülmekle birlikte, en yaygın olarak kullanılan kündekari tekniğidir.
İslam Sanatında en erken 12.yüzyılda Mısır, Halep ve Anadolu da görülen tekniğin bu üç merkezde birbirlerine paralel olarak geliştiği tahmin ediliyor. Mısır'da Fatımilerle birlikte ilk örneklerinim veren kündekari tekniği, Memluk devrinde fazlalaşmıştır . 13. Yüzyıla tarihlenen Siirt Ulu Camii minberi ve 1370 tarihli Birgi Ulu Camii minberi hakiki kündekari tekniğinde yapılmış iyi birer örnektir. Ayrıca, İslam sanatında bilinen beş ahşap mihraptan birisi olan Ürgüp Damseköy Taşkın Paşa Camii mihrabı (14.yy) devrin hemen hemen en seçkin örneklerinden birisidir.
15. yüzyylda Selçuklu Devleti siyasi ömrünü tamamladıktan ve aradan bir yüzyıla yakın zaman geçmesine rağmen homojen bir yapısı olmayan Anadolu Selçuklu ahşap geleneğinin sürdüğünü görmek mümkündür.
Beylikler Devri ahşap işçiliğinde bazı ayrıntılar dışında büyük ölçüde Selçuklu ahşap teknikleri ve gelenekleri sürdürülmüştür.
OSMANLI DEVRİ
Erken Osmanlı döneminde Selçuklu döneminden gelen ağaç işçiliklerine yeni teknikler ilave edilmiştir. Buradaki yenilik ahşap üzerine sedef,bağa ve fildişi gibi maddelerin kakılmasyıla meydana gelen kakma tekniğidir. Ağaç geçme ve ağaç renklendirmek amacyıla kakmalar doğmuştur. Ağaç üzerine değişik renk ve cins ağaçlarla kakma yapıldığı gibi esas olarak bağa, fildişi, altın, gümüş gibi kıymetli taşlar kakılmıştır. Ağaç işçiliğinin sanat olarak tanımlanması, yapıların mimari elamanlarla süslenmesinden doğmuş olup, Osmanlılar bunu en yüksek seviyeye ulaştırmışlardır. Yumuşaklık derecesine göre şimşir, ıhlamur,meşe,ceviz, elma, armut, sedir ve abanoz ağaçlarından yararlanmışlardır.Osmanlı Sanatında, Selçukluların kullandığı oyma ve şebekeli oymadan başka, geçme ve kündekari tekniği de geniş ölçüde uygulanmıştır. Sedef, bağa, fildişi ve hatta altın, gümüş gibi yardımcı maddelerin kakılmasıyla daha zengin, daha değişik bir ağaç işçiliği yaratılmıştır.
Osmanlı ağaç işçiliğinin en büyük özelliği , oyma tekniğinin yanında geçme tekniğinin de kullanılmış olmasıdır. Kapılar, pencereler, ve dolap kapakları geçme; rahle, çekmece, Kur'an muhafazaları ise kakma olarak yapılmaya başlanmıştır.
Osmanlı ağaç işçiliğinde bezeme olarak rumili kompozisyonların yanı sıra sık sık çiçek motifleri de kullanılmaya başlanmıştır. 16. Yüzyıldan sonraki bezemeler, çinilerdeki bezemeler gibi daha karışık bir görünüm kazanmıştır. 17. Yüzyıl ağaç işlerinde 16.yüzyılda görülen şekiller aynen devam etmiştir. Bezemede yeni yeni örneklerde ortaya çıkmıştır. Bu yüzyılda sadelikten yavaş yavaş uzaklaşılarak, hareketli, daha göz doldurucu bir bezemeye yönelinilmiştir.
18.yüzyılda ağaç işlerine uygulanan sedef, bağa, fildişi gibi maddelerle örnekler daha da renkli bir görünüm kazanmıştır. Bu yüzyılda, Türk Sanatının hemen hemen her dalında dikkat çeken Barok ve rokoko etkileri, ağaç işlerinde de kendini göstermiştir. Sonuç olarak Türk ağaç işleri kendi özelliğini yitirerek Avrupa sanatının etkisi altında kalmıştır.
Çağlar Erbek, İzmir 1997
-min.png)