Kazakistan’ın ilk Anayasası SSCB kurulduktan sonra, RSFSC’nin 1925 Anayasası temel alınarak hazırlanmış KÖSSC Merkezi İcra Komitesinin nihai kararı ile 18 Şubat 1926 tarihinde kabul edilmiştir. Kabul edilen Anayasa ile devlet yapısı, siyasi rejim, devlet yönetimi, yürütme ve idare organların yönetim biçimleri resmileştirildi. Anayasaya göre Kazakistan RSFSC içinde eşit haklara sahip bir Cumhuriyet oldu.
26 Mart 1937 tarihinde 11 Bölüm ve 125 maddeden oluşan
KSSC Anayasası kabul edildi. Anayasada ‘SSCB Anayasasının 14.madde kapsamı
haricinde KSSC’nin, egemenlik haklarının saklı olduğu, bağımsız olarak devlet
otoritesini uygulayabileceği vurgulandı. Ayrıca eşit haklara sahip diğer cumhuriyetlerle
ekonomik, siyasi ve savunma alanlarında gönüllü işbirliği (madde 13), KSSC’in
onayı olmadan sınırların değiştirilemeyeceği (madde 16), Cumhuriyet yönetimi
ile merkezi ve yerel yönetim organlarının biçimlenmesi, kanun uygulama kontrolü,
devletin, toplumsal düzenin ve vatandaş haklarının korunması, vergi tahsili ve
diğer başka konular resmileştirildi. (madde 19)
Ayrıca mahkeme ve savcılık sistemleri kuruldu. Kabul
edilen Anayasaya göre Halk Mahkemeleri bölge vatandaşları tarafından eşitlik
ilkesine uygun biçimde ve gizli oyla seçilecekti. Yargılama Kazakça, diğer
milletlerin çoğunluk olduğu bölgelerde kendi dillerinde yapılacaktı. (madde
83-90)
1937 Anayasası’nda çalışma hakkı (madde96), dinlenme
hakkı (madde97), yaşlılık, hastalık ve iş görmez durumunda maddi güvence hakkı,
sağlığı koruma, ifade özgürlüğü garantisi, yayın, gösteri, toplantı, sokak
gösterileri, şahsi ve ikamet yerinin dokunulmazlığı, vatandaşlık sayımı,
yabancı vatandaşlara sığınma hakkı gibi vatandaşların temel hak ve
sorumlulukları belirlenmiştir.
20 Nisan 1978 tarihli KSSC Anayasası Cumhuriyet Yüksek
Şurasının dokuzuncu dönem Olağanüstü yedinci toplantısında kabul edilmiştir ve
Önsöz, 10 Bölüm, 19 fasıl ve 173 maddeden oluşur. Anayasaya göre yönetim halka
aittir, halk ise işçi, köylü ve aydın sınıfından oluşuyordu. İdari yönetim
kurumlarının üstünde KSSC Komünist Partisi vardı. (madde 6) Cumhuriyet’in temel
ekonomik sistemi devlet, kolhoz (kolektif çiftlik), sendika ve diğer toplumsal
kuruluşların mülkiyetine dayanıyordu.
1978 Anayasasında Cumhuriyet’in milli-devlet ve
idari-bölge, merkezi ve yerel devlet organlarının yetkileri ve yönetimi (madde
78-83; 97-139), seçim sistemi prensipleri, milletvekilleri hakları ve statüsü,
devlet ekonomik ve sosyal gelişiminin planlamasına yönelik enstitüler, devlet
bütçesi, adalet, tahkim, savcı gözetimi vb. düzenlemeler yer almıştır.
1990’ların başında kabul edilen bir dizi yasa ile 1978
Anayasasında ciddi reformlar gerçekleştirildi. 20 Kasım 1990 yılında
Anayasasının ‘Devletin Yönetimi Yapısını Geliştirme’ yasasına “Cumhurbaşkanı
yürütmenin ve idari makamların başkanıdır” savı eklenmiştir ve Bakanlar Kurulu,
Bakanlar Kabinesi olarak değiştirilmiştir. 10 Aralık 1991’de KSSC isim Kazakistan
Cumhuriyeti olarak değişti, 20 Aralık 1991’de “Kazakistan Cumhuriyeti
Vatandaşlığı” ve diğer maddelerde değişiklikler yapıldı.
Bağımsız Kazakistan’ın ilk Anayasası XII. dönem
Kazakistan Yüksek Şurası IX. Toplantısında 28 Ocak 1993’te kabul edilmiştir.
Yapısal olarak Ön Söz, 4 Bölüm, 21 Başlık ve 131 maddeden oluşmuştur. 1993 Anayasasında
Kazakistan Devletinin bağımsızlığını kazanmasının hemen ardından kabul edilen halk
egemenliğini, devletin bağımsızlığını, güçler ayrılığı ilkelerini, Kazakçanın
Devlet Dili olmasını, Cumhurbaşkanı’nın Devlet Başkanı olmasını, mahkeme organlarını
ve diğer birçok konuya yer verilmiştir. 1993 Anayasasının kaynağında parlamenter
sisteme dayalı cumhuriyet modeli temel alınmıştır.
Kazakistan Cumhuriyeti’nin mevcut Anayasası 30 Ağustos
1995 tarihinde referandumla kabul edilmiştir. 30 Ağustos “Kazakistan
Cumhuriyeti’nin Anayasa Günü” olarak kabul edilmekte ve resmi bayram olarak
kutlanmaktadır. 1998 ve 2007 yıllarında Cumhurbaşkanının yetkilerini ciddi
bir biçimde genişleten bazı değişiklikler yapılmıştır.
Çağlar Erbek, İzmir 2013
-min.png)