Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi etkinlikleri 3-4 Temmuz 2024 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da gerçekleştirildi. 4 Temmuz’da yapılan ŞİÖ Üye Devletleri Başkanları Konseyi'nin 24. toplantısına Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev başkanlık etti. Toplantıya Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’da katıldı.
Belarus’un örgüte tam
üyeliğinin kabul edildiği zirvede, çok kutuplu dünya düzenine tapılan vurgu
dikkat çekti. Türkiyenin diyalog ortağı olarak yer aldığı bu önemli örgütü
yakından tanımakta yarar var.
Tarihi
Şangay İşbirliği Örgütü
(ŞİÖ), karşılıklı güven ve işbirliğini güçlendirmek için oluşturulmuş büyük bir
uluslararası topluluktur.
ŞİÖ'nün tarihi, beş ülkenin
(Kazakistan, Çin, Kırgızistan, Rusya ve Tacikistan) askeri alanda güven inşa
etmek ve sınırdaki silahlı kuvvetleri karşılıklı olarak azaltmak için
anlaşmalar imzalamasıyla 1996 ve 1997 yıllarında başlıyor. Bu anlaşmaların
uygulanması en üst düzeyde izlendi; beş ülkenin liderlerinin düzenli
toplantılarını düzenleyen mekanizmaya Şangay Beşlisi adı verildi.
4 Temmuz 2000'de
Tacikistan'da yapılan bir toplantıda Duşanbe Deklarasyonu ile Şanghay Beşlisini
çok taraflı işbirliğine dayalı bölgesel bir yapıya dönüştürmesine karar verildi.
Aynı yıl Özbekistan Cumhuriyeti de Şangay Beşlisi'ne katıldı.
ŞİÖ'nün resmi doğuşu, 15
Haziran 2001'de Şanghay'da (Çin) altı devletin liderlerinin Şangay İşbirliği
Örgütü'nün Kuruluşuna İlişkin Bildirgeyi imzalamasıyla gerçekleşti. Bu belge,
ŞİÖ içindeki işbirliğinin, 21. yüzyılda siyasi çok kutupluluğun oluşumu,
ekonomik ve bilgi küreselleşmesi süreçlerinin dinamik gelişimi bağlamında yeni
fırsatların etkin kullanılmasına ve zorluklarla ve tehditlerle mücadeleye
katkıda bulunacağını vurguladı. Aynı zamanda ŞİÖ, bir ittifak olmadığını ve
herhangi bir devlete veya bölgeye yönelik olmadığını vurgulayarak diğer
ülkelerle, uluslararası ve bölgesel kuruluşlarla diyalog ve işbirliğine açık
olduğunu açıkladı.
7 Haziran 2002'de St. Petersburg'da yapılan zirvede örgütün temel belgesi olan ŞİÖ Şartı imzalandı. ŞİÖ Şartı 19 Eylül 2003'te yürürlüğe girdi ve 1 Şubat 2013'te BM Sekreteryası’nda tescil edildi. Günümüzde ŞİÖ'nün yasal çerçevesi, ŞİÖ'nün Dokunulmazlıkları ve Ayrıcalıkları Sözleşmesi, ŞİÖ Bütçesinin Oluşturulması ve Yürütülmesi Prosedürü Anlaşması ve Bölgesel Terörle Mücadele Yapısı Anlaşması dahil olmak üzere 25'ten fazla anlaşma ve normatif belge içermektedir. Çeşitli ŞİÖ organlarını, örgüt çalışanlarını, mali düzenlemeleri ve ŞİÖ kurallarına ilişkin düzenlemelere de yer verilmektedir.
Böylece ŞİÖ, güvenlikten
ekonomik ilişkilere, bölgede güven ve istikrarın güçlendirilmesine kadar
çeşitli alanlarda işbirliği için önemli bir uluslararası platform haline geldi.
Katılan
ülkeler
Başlangıçta
Rusya, Çin, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan liderleri
tarafından kurulan Şangay İşbirliği Örgütü, kuruluşundan bu yana nüfuzunu
büyük ölçüde genişletti.
2017 yılında Hindistan
ve Pakistan'ın ŞİÖ'ye katılması örgütün jeopolitik önemini daha da
artırdı.
2023
yılında İran İslam Cumhuriyeti'nin katılım anlaşması
imzalandı.
2024 Astana Zirvesi’nde ise Belarus tam üyeliğe kabul edildi.
·
Hindistan - 1.441 milyar;
·
Çin – 1,425 milyar;
·
Pakistan - 241 milyon;
·
Rusya – 146 milyon;
·
İran - 87 milyon;
·
Özbekistan – 35 milyon;
·
Kazakistan – 20 milyon;
·
Tacikistan – 10,3 milyon;
·
Belarus – 9,4 milyon;
·
Kırgızistan – 7 milyon.
ŞİÖ ülkelerinin toplam
toprakları 34 milyon kilometrekareyi aşıyor. Bu, Avrasya kıtasının
topraklarının% 60'ından fazlasıdır.
Ayrıca ŞİÖ'de gözlemci
devlet statüsüne sahip iki ülke var: Afganistan ve Moğolistan.
ŞİÖ, aralarında Azerbaycan,
Ermenistan, Bahreyn, Mısır, Kamboçya, Katar, Kuveyt, Maldivler, Myanmar, Nepal,
BAE, Suudi Arabistan, Türkiye ve Sri Lanka'nın da bulunduğu 14 diyalog ortağı
ülkeyle aktif olarak etkileşimde bulunuyor.
ŞİÖ'nün resmi dilleri Rusça
ve Çince'dir.
Hedefleri
ve görevleri
Şangay İşbirliği Örgütü'nün
(SCO) aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi temel hedefi vardır:
·
Karşılıklı güveni, dostluğu ve iyi komşuluğu
güçlendirmek;
·
Bölgede barış, güvenlik ve istikrarın
korunması ve güçlendirilmesinde çok taraflı işbirliğinin güçlendirilmesi;
·
Yeni zorluklara ve tehditlere ortaklaşa karşı
koymak;
·
Çeşitli alanlarda etkili ve karşılıklı yarar
sağlayan işbirliğini teşvik etmek;
·
Ekonomik büyümeyi, sosyal ve kültürel
kalkınmayı teşvik etmek.
·
ŞİÖ'nün temel ilkeleri:
·
Devletlerin egemenliğine, bağımsızlığına,
toprak bütünlüğüne ve devlet sınırlarının dokunulmazlığına karşılıklı saygı;
·
Saldırmama, içişlerine karışmama ve
uluslararası ilişkilerde güç kullanmama veya güç tehdidinde bulunmama;
·
“Şanghay ruhunu” yansıtan, komşu bölgelerde
tek taraflı askeri üstünlükten vazgeçilmesi.
ŞİÖ bir savunma ittifakı
değildir; BM ve uzman kuruluşlarının yanı sıra BDT, CSTO, ASEAN, ECO, CICA,
AET, Arap Birliği, ICRC ve diğer uluslararası örgütler ve dernekler de dahil
olmak üzere uluslararası kuruluşlarla aktif olarak işbirliği yapmaktadır.
Organizasyon, bölgesel
düzeyin ötesine geçerek bölgelerarası düzeye uzanan, 3 milyardan fazla nüfusa
sahip bir bölgeyi kapsıyor.
ŞİÖ'nün
ana organları ve işlevleri
Şangay İşbirliği Örgütü
(ŞİÖ), her yıl zirveler ve üst düzey toplantılar düzenleyerek Avrasya'da
istikrarı, güvenliği ve ekonomik kalkınmayı güçlendirmek için aktif olarak
çalışıyor.
SCO yapısının 29 yasal
organı vardır:
·
Devlet Başkanları Konseyi,
·
Hükümet Başkanları Konseyi (Başbakanlar),
·
Dışişleri Bakanları Konseyi,
·
Bakanlık ve daire başkanlarının toplantıları,
·
Ulusal Koordinatörler Konseyi.
Devlet Başkanları Konseyi ŞİÖ'nün
en yüksek organıdır. Öncelikleri belirler, Örgütün faaliyetlerinin ana
yönlerini geliştirir, içyapısı ve diğer devletler ve uluslararası kuruluşlarla
etkileşimi ile ilgili temel sorunları çözer. Konsey yılda bir kez toplanır ve
toplantıya ev sahipliği yapan devletin başkanı başkanlık eder.
Devlet Başkanları
Konseyi'nin 24'üncü toplantısı 4 Temmuz 2024'te Kazakistan Cumhurbaşkanı
Kassym-Jomart Tokayev başkanlığında Astana'da gerçekleştirildi. Zirvede,
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin
arasındaki görüşmeler de dahil olmak üzere önemli görüşmeler yapıldı.
Görüşmelerin konuları arasında Ukrayna'daki durum ve Türkiye'de gaz merkezi
inşaatı da yer aldı. Çin Devlet Başkanı Xi Jinping de katılımcılar arasındaydı.
Hükümet Başkanları Konseyi, Örgütün
bütçesinin kabul edilmesinden ve ekonomik etkileşimle ilgili önemli sorunların
çözülmesinden sorumludur. Her yıl gerçekleştirilen toplantıya ev sahibi ülkenin
hükümet başkanı başkanlık eder.
Dışişleri Bakanları Konseyi, Örgütün
güncel işleriyle ilgilenir, Devlet Başkanları Konseyi toplantılarını hazırlar
ve uluslararası konularda istişarelerde bulunur. Genellikle Devlet Başkanları
Konseyi toplantısından bir ay önce toplanır ve en az iki üye devletin
girişimiyle, diğer tüm üyelerin rızasıyla olağanüstü toplantılar yapılabilir.
Bakanlık ve daire başkanları
toplantısının yeri ve zamanı önceden
kararlaştırılıyor ve ŞİÖ içindeki ilgili alanlarda etkileşimin geliştirilmesine
ilişkin belirli konular ele alınıyor.
Ulusal Koordinatörler
Konseyi, ŞİÖ'nün mevcut faaliyetlerini yönetmektedir. Yılda
en az üç kez toplanarak üye ülkeler arasında etkin etkileşim sağlanır.
Ayrıca çeşitli
alanlarda etkileşime yönelik 40'tan fazla çalışma mekanizması
bulunmaktadır.
Örgütün gündemi insan yaşamının
neredeyse tüm alanlarını kapsıyor. ŞİÖ'nün yıllık zirve ve toplantılarında en
önemli konular tartışılıyor: ekonomik işbirliği, güvenlik, insani sorunlar ve
çevre sorunları.
Şangay İşbirliği Örgütü
Avrasya'da istikrarı, güvenliği ve ekonomik kalkınmayı güçlendirmeyi amaçladığını
ifade eden önemli bir uluslararası mekanizmadır. Her yıl dünya sahnesindeki
rolü giderek daha önemli hale geliyor ve bu durum, küresel ve bölgesel
sorunların çözümüne aktif katılımıyla da doğrulanıyor.
ŞİÖ'nün daimi organları
arasında Pekin'deki Sekreterlik ve merkezi Taşkent'te bulunan Bölgesel
Terörle Mücadele Yapısı (RATS) bulunmaktadır.
ŞİÖ Sekreterliği 15 Ocak
2004 tarihinde, RATS İcra Komitesi ise 17 Ocak 2004 tarihinde faaliyetlerine
başlamıştır.
Üye devletlerin ŞİÖ
Sekreterliği'ndeki daimi temsilcilerinin kurumları ve ŞİÖ RATS'ı etkin
bir şekilde çalışmakta ve bu da örgütün amaç ve hedeflerine ulaşılmasına
katkıda bulunmaktadır.
ŞİÖ
ülkelerinin ekonomisi
Şanghay İşbirliği Örgütü
(ŞİÖ), 2023 yılı itibarıyla toplam GSYH'si 24 trilyon ABD dolarının
üzerinde olan ülkeleri birleştiren, dünya sahnesinde önemli bir ekonomik
güçtür . Bu, 104 trilyon ABD doları olduğu tahmin edilen
küresel GSYİH'nın neredeyse dörtte birini temsil ediyor. Bu ekonomik güç
ŞİÖ'nün küresel ekonomideki önemini vurgulamaktadır. Katılımcı ülkeler ticaret,
yatırım, enerji ve altyapı projeleri gibi alanlarda aktif işbirliği yaparak
ekonomik büyümelerine katkıda bulunuyor ve dünya sahnesindeki konumlarını
güçlendiriyor.
Çin,
ŞİÖ üyesi ülkeler arasında en büyük ekonomidir. Uluslararası Para Fonu'na göre
GSYİH'sı 2023'te yaklaşık 17,6 trilyon dolardı ve bu da onu ABD'den sonra
dünyanın ikinci büyük ekonomisi haline getiriyor. Çin, endüstriyel ve
teknolojik potansiyeli nedeniyle küresel ekonomide önemli bir rol oynuyor.
Hindistan,
yaklaşık 3,57 trilyon dolarlık GSYİH'sıyla dünyanın beşinci büyük ekonomisidir.
Hindistan, küresel sahnedeki konumunu güçlendiren hızlı bir ekonomik büyüme
yaşıyor.
Uluslararası Para Fonu'na
göre Rusya'nın GSYİH'si yaklaşık 1,9 trilyon dolardı.
Rusya ekonomisi, başta
petrol ve gaz olmak üzere zengin doğal kaynaklarının yanı sıra sanayi
potansiyeli nedeniyle de önem taşıyor.
İran'ın ekonomisi,
petrol ve gaz, sanayi, tarım ve turizm gibi kilit sektörler de dahil olmak
üzere çok çeşitlidir. Uluslararası yaptırımlar da dahil olmak üzere zorluklara
rağmen ülkenin GSYİH'sı 2023'te 403 milyar dolar olarak gerçekleşti; bu da
ülkenin bölgesel ve küresel ekonomideki önemli rolünün altını çiziyor.
Pakistan'ın 2023
yılı sonunda GSYİH'si yaklaşık 338 milyar dolardı. Ülkenin ekonomisi
tarım, sanayi ve hizmetler de dahil olmak üzere çeşitlidir.
Petrol ve gaz gibi zengin
doğal kaynaklara dayanan Kazakistan ekonomisinin GSYİH'si yaklaşık 260
milyar dolar civarındadır.
Yaklaşık
90,9 milyar dolarlık GSYİH'ya sahip Özbekistan, ile
70 milyar doların üzerinde GSYİH’ya sahip olan Belarus da birliğin ekonomik potansiyeline önemli katkı
sağlamaktadırlar.
Tacikistan ve Kırgızistan'ın ekonomileri nispeten küçüktür. Tacikistan'ın GSYH'si yaklaşık 11,9 milyar dolar, Kırgızistan'ınki ise yaklaşık 12,8 milyar dolar. Bu ülkelerin ana endüstrileri tarım ve madenciliktir.
-min.png)