Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri Özelinde İklim Değişiklikleri ve Kitlesel Göçlere Etkisi (I)

 

Dr. Çağlar ERBEK

Siyaset Bilimci

Kazak Kültür Platformu Başkanı

1. Giriş

İklim değişikliği, son yıllarda küresel ölçekte ciddi çevresel, sosyal ve ekonomik etkiler doğuran önemli bir sorun haline gelmiştir. Dünyadaki çoğu ülkede olduğu gibi Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri de bu değişimlerin sonuçlarıyla yüzleşmektedir. İklim değişikliği nedeniyle artan sıcaklıklar, değişken yağış rejimleri ve ekstrem hava olayları, bu bölgelerde yaşayan halkın yaşam koşullarını doğrudan etkilemektedir. Bu etkilerin en çarpıcı sonuçlarından biri de kitlesel göçlerdir.

İklim değişikliği, doğal afetlerin sıklığını ve şiddetini artırarak tarım, su kaynakları ve yaşam alanları üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Bu ortamda kitlesel göçler hızla artmakta; insanlar güvenli bir yaşam ve geçim kaynakları arayışında yer değiştirmektedir. İklim göçü olarak da adlandırılan bu olgu, araştırmacıların ve politika yapıcıların dikkatini çeken önemli bir konu haline gelmiştir.

Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri, geniş coğrafi alanları ve çeşitlilik gösteren iklim özellikleri nedeniyle bu dönüşümlerin somut olarak gözlemlendiği bölgeler arasındadır. Türkiye'nin Akdeniz ikliminden İç Anadolu'nun karasal iklimine kadar geniş bir yelpazede değişimlerin yaşandığı, Türk Cumhuriyetleri’nin de kendine has iklim ve coğrafi koşullara sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu bölgelerde iklim değişikliklerinin etkileri derinlemesine incelenmelidir.

Bu makale, Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri özelinde iklim değişikliği ve bu değişikliklerin kitlesel göçler üzerine etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. İlk olarak, iklim değişikliği ve göç arasındaki ilişkiyi ele alarak konunun önemini vurgulayacak ve daha sonra bölgesel iklim değişikliklerinin genel durumunu değerlendirecektir. İlerleyen bölümlerde ise iklim değişikliklerinin sosyo-ekonomik etkilerini ve kitlesel göçlerin sebeplerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

 

1.1. Konunun Önemi

İklim değişikliği, hem Türkiye hem de Türk Cumhuriyetleri üzerinde derin ve çok yönlü etkiler yaratmaktadır. Küresel ısınmanın hızlanması, mevsimsel değişikliklerin öngörülemez hale gelmesi ve aşırı hava olaylarının artışı gibi faktörler, tarım, su kaynakları ve insan sağlığı gibi kritik alanları doğrudan etkilemektedir. Bu değişimlerin en önemli sonuçlarından biri de kitlesel göç hareketleridir. İklim değişikliği ve göç arasındaki bu ilişki, ülkelerin sosyal, ekonomik ve siyasi yapısını derinden sarsabilecek potansiyele sahiptir.

Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri, coğrafi konumları ve iklim koşulları nedeniyle, iklim değişikliğinin etkilerine en açık bölgelerden bazılarıdır. Özellikle Türkiye, hem Akdeniz iklim kuşağında bulunması hem de farklı ekolojik bölgeleri barındırması sebebiyle çeşitli iklimsel tehditlerle karşı karşıya kalmaktadır. Benzer şekilde Türk Cumhuriyetleri de geniş bir coğrafyaya yayılmaları ve zengin doğal kaynaklara sahip olmaları nedeniyle iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine açık durumdadır.

Bu bağlamda, iklim değişikliğinin sosyal yapılar üzerindeki etkilerini anlamak ve analiz etmek büyük önem taşır. Tarımda verimliliğin düşmesi, su kaynaklarının azalması ve yaşam koşullarının kötüleşmesi gibi faktörler, özellikle kırsal alanlarda yaşayan insanların şehir merkezlerine veya başka ülkelere göç etmelerine yol açabilir. Bu göç hareketleri, sadece göç eden bireyler için değil, aynı zamanda göç alınan bölgeler için de önemli sorunlar doğurabilir.

Dolayısıyla, iklim değişikliğinin sebep olduğu göç hareketlerinin anlaşılması ve yönetilmesi, hem bilimsel araştırmalar hem de politika yapıcılar açısından kritik bir gündem maddesi olmalıdır. Aksi takdirde, bu tür kitlesel göç hareketleri sosyal huzursuzluk, ekonomik eşitsizlikler ve hatta siyasi istikrarsızlık gibi daha büyük sorunlara yol açabilir.

1.2. İklim Değişikliği ve Göç Arasındaki İlişki

İklim değişikliği, yirminci yüzyılın sonlarından itibaren gittikçe artan bir şekilde dünya genelinde önemli bir tehdide dönüşmüştür. Bu değişiklikler, özellikle iklim kuşağına bağlı olarak çeşitli bölgelerde farklı şekillerde kendini göstermektedir. Türkiye ve Türk cumhuriyetleri, hem coğrafi konumları hem de sosyo-ekonomik yapıları gereği bu değişimlerden belirgin şekilde etkilenmektedir. İklim değişikliği ve göç arasındaki ilişki, bu etkilerin bir yan ürünüdür ve oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir.

İklim değişikliğinin yaratmış olduğu çevresel sorunlar, özellikle kuraklık, su kaynaklarının azalması, tarımsal verimlilikte düşüş gibi faktörler, insanların yaşadıkları bölgeleri terk etmesine neden olmaktadır. Örneğin, Türkiye'nin güneydoğu bölgelerinde yaşanan kuraklık, tarım faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini tehdit etmekte ve bu durum, kırsal kesimde yaşayan insanları büyük şehirlere göçe zorlamaktadır.

Türk cumhuriyetlerinde de benzer dinamikler gözlemlenmektedir. Ülkelerin çoğu, iklim değişikliğinin tetiklediği doğal afetler ve çevresel krizlerle mücadele etmek zorunda kalmaktadır. Su kaynaklarının azalması ve çölleşme gibi olaylar, özellikle Orta Asya’daki ülkelerde ciddi göç hareketlerine sebep olmaktadır. İnsanlar, yaşadıkları bölgelerde gerekli yaşam koşullarını bulamayınca, daha iyi su ve geçim kaynaklarına sahip bölgelere yönelmektedir.

Bu göç olgusu, sadece bireysel değil, toplumsal ve ekonomik boyutlarda da kendini göstermektedir. Göç eden kişiler, gittikleri bölgelerde yeni sosyo-ekonomik yapıların oluşmasına neden olurken, geldikleri yerlerde de demografik ve ekonomik değişikliklere yol açmaktadır. Dolayısıyla, iklim değişikliği ve göç arasındaki ilişki, bu iki fenomenin birbirini karşılıklı olarak nasıl dönüştürdüğünü anlamak açısından kritik öneme sahiptir.

2. Bölgesel İklim Değişikliklerinin Genel Durumu

İklim değişikliği, son yıllarda hızla artan bir küresel sorun haline gelmiştir. Özellikle Türkiye ve diğer Türk Cumhuriyetleri, bu değişikliklerden önemli ölçüde etkilenen bölgeler arasında yer almaktadır. Bölgesel iklim değişikliği, sıcaklık artışları, yağış düzenlerindeki değişiklikler ve ekstrem hava olaylarının sıklığında artış gibi bir dizi olguyu kapsamaktadır. Bu durum, hem ekolojik dengeyi bozmakta hem de ekonomiden tarıma, su kaynaklarından halk sağlığına kadar birçok alanda ciddi etkiler yaratmaktadır.

Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle iklim değişikliğinin farklı yansımalarını yoğun bir şekilde yaşamaktadır. Akdeniz iklim kuşağında yer alan Türkiye, yaz aylarında daha şiddetli kuraklıklar ve sıcak hava dalgaları ile karşı karşıya kalırken, kış aylarında ise ani ve yoğun yağmurlar ya da kar yağışları yaşanmaktadır. Bu durum, tarımsal üretimi ve gıda güvenliğini tehdit eden bir faktör haline gelmektedir.

Türk Cumhuriyetleri ise, genellikle karasal iklim koşullarına sahiptir ve bu da iklim değişikliğinin etkilerini oldukça yoğunlaştırmaktadır. Özellikle, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan gibi ülkelerde su kaynaklarının azalması ve çölleşme gibi olgular dikkat çekmektedir. Ayrıca, sıcaklık artışlarının bölgede yaygın olması, enerji tüketiminde artış ve bazı bitki türlerinin yok olmasına neden olmaktadır. Genel olarak, bu cumhuriyetlerde iklim değişikliği, toplulukların yaşayış biçimlerini, ekonomik faaliyetlerini ve göç eğilimlerini doğrudan etkilemektedir.

Bölgesel iklim değişikliklerinin derinlemesine incelenmesi, bu olgunun etkilerini anlamak ve gerekli önlemleri almak adına büyük önem taşımaktadır.

2.1. Türkiye'de İklim Değişikliği

Türkiye'de iklim değişikliğinin etkileri son yıllarda daha belirgin hale gelmiş ve özellikle tarım, su kaynakları ve yerleşim bölgeleri üzerinde çeşitli olumsuz etkiler yaratmıştır. Türkiye, Akdeniz iklim kuşağında yer aldığından dolayı, iklim değişikliklerine karşı oldukça hassas bir bölgede bulunmaktadır. Bu çerçevede, artan sıcaklıklar, değişen yağış rejimleri ve ekstrem hava olaylarının sıklığındaki artış, Türkiye'nin birçok bölgesinde çeşitli sorunlara yol açmıştır.

Artan Sıcaklıklar: Son on yılda Türkiye genelinde ortalama sıcaklıklar belirgin bir şekilde artmıştır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2020 yılı, Türkiye’nin en sıcak yıllarından biri olarak kaydedilmiştir. Bu durum, özellikle yaz aylarında ciddi sağlık sorunlarına, su kıtlığına ve orman yangınlarına neden olmaktadır.

Değişen Yağış Rejimleri: Türkiye’de yer alan çeşitli bölgelerde yağış rejimlerinde belirgin değişiklikler gözlenmiştir. Özellikle İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde kış yağışlarının azalması, tarımsal üretim açısından büyük riskler barındırmaktadır. Aynı zamanda, aşırı yağışlar ve ani sel baskınları da yerleşim bölgelerinde maddi hasara ve can kayıplarına yol açmaktadır.

Ekstrem Hava Olayları: Türkiye’de son yıllarda sel, fırtına ve dolu gibi ekstrem hava olaylarının sıklığı ve şiddeti artmıştır. Bu olaylar, ülke ekonomisine zarar verdiği gibi, tarımsal ürünlerin hasatını da olumsuz etkilemektedir. Özellikle 2019 ve 2020 yıllarında meydana gelen dolu ve fırtına olayları, birçok tarım arazisinin yok olmasına neden olmuştur.

İklim değişikliğinin Türkiye üzerindeki bu etkileri, ülkenin sosyo-ekonomik yapısını tehdit etmeye devam etmekte ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerini tehlikeye sokmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye'nin iklim değişikliğine uyum sağlamak amacıyla etkili stratejiler geliştirmesi ve uygulaması büyük önem arz etmektedir.

2.2. Türk Cumhuriyetlerinde İklim Değişikliği

Türk Cumhuriyetlerinde iklim değişikliği, bölgenin coğrafi ve iklimsel özelliklerine bağlı olarak farklı şekillerde tezahür etmektedir. Bu ülkeler arasında Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan bulunmaktadır. İklim değişikliğinin etkileri, her bir cumhuriyetin ekolojik ve ekonomik yapısına göre farklılık gösterebilmektedir.

Kazakistan, geniş bozkırları ve yarı kurak iklimiyle bilinir. Bu bölgede gözlenen en önemli değişikliklerden biri sıcaklık artışıdır. Bu durum, tarımsal üretimi olumsuz etkilemekte ve su kaynaklarının azalmasına yol açmaktadır. Özellikle Aral Gölü'nün küçülmesi, bu durumun dramatik bir örneğidir. Tarımsal verimliliğin düşmesi, kırsal nüfusun şehir merkezlerine göç etmesine neden olmaktadır.

Azerbaycan ise Hazar Denizi’nin etkisi altında olup, deniz seviyesindeki değişiklikler buradaki ekosistemleri tehdit etmektedir. Kuraklık ve ani yağışlar, tarım alanlarının verimliliğini azaltmakta ve sel riskini artırmaktadır. Bu da, kırsal kesimlerde yaşayan halkın geçim kaynaklarını kaybetmesine ve kitlesel göçlere yol açmaktadır.

Kırgızistan ve Tacikistan gibi dağlık bölgelerde ise, buzulların erimesi su kaynaklarının sürekliliğini tehdit etmektedir. Bu bölgelerde suya bağlı enerji üretimi de ciddi şekilde etkilenmektedir. Artan sıcaklıklar ve düzensiz yağışlar, hem geleneksel tarımı olumsuz etkilemekte hem de halk sağlığı sorunlarına yol açmaktadır.

Özbekistan ve Türkmenistan gibi daha kurak bölgelerde ise, sıcaklık artışı ve su kaynaklarının azalması temel sorunlardandır. Murgab ve Amu Derya nehirlerinin debilerindeki azalma, tarımsal üretimi ciddi şekilde sınırlandırmaktadır. Bu süreç, özellikle kırsal yerleşimlerde yaşayan halkları daha verimli bölgelere göç etmeye zorlamaktadır.

Özetle, Türk Cumhuriyetlerinde iklim değişikliği, çeşitli ekosistemler üzerinde derin etkiler yaratmakta, tarımsal üretimi ve su kaynaklarını tehdit etmekte ve bu da kitlesel göçlere neden olmaktadır.