Kazakistan Cumhuriyeti’nde hükümet tektir ve içinde parlamento tarafından icra edilen yasama organını, hükümet adına merkezi ve yerel yönetimleri, devlet mahkemeleri tarafından oluşan yargıyı ve yürütme organını içerir. İki meclisli Kazakistan Parlamentosu 30 Ağustos 1995 tarihinde referandumla kabul edilen Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasına göre yasama faaliyetlerini yürüten en üst temsil organdır.
Parlamento, Senato ve Meclis olmak üzere iki ayrı kanattan oluşmaktadır. Senato ülkenin her il, ulusal öneme sahip şehri ve başkentten seçilen ikişer temsilciden oluşmaktadır. Senatoda toplumun ulusal çıkarlarının temsil edilmesi amacıyla devlet başkanı 15 milletvekili atar. Seçilen senato milletvekillerinin yarısı üç yılda bir yeniden seçilmektedir. Senato milletvekillerinin yetki süresi altı yıldır. Senato Başkanı adayı Cumhurbaşkanı tarafından önerilmektedir. (AKORDA, 2022)
Parlamentonun diğer kanadı olan Meclis 107 milletvekilinden oluşmaktadır. 98 milletvekili gizli oylama ile genel, eşit ve doğrudan seçim yoluyla ulusal bölgeler esasında parti listesine göre siyasi partilerden seçilir. Meclisin 9 milletvekili Kazakistan Halklar Asamblesi’nden seçilir. Meclis milletvekillerinin yetki süresi 5 yıldır.
Devlet yönetiminin tek kaynağı, halktır. Cumhuriyetin temel ilkeleri, sosyal uyum ve siyasi istikrar, tüm insanların yararı için ekonomik kalkınma, vatanseverlik, devletin en önemli sorunlarını referandumla veya mecliste oylama dahil demokratik yöntemlerle gidermektir. Kazakistan Cumhuriyeti ‘nde devlet ve özel mülkiyet eşit haklarda tanınmakta ve korunmaktadır.
Yürütme gücü Hükümet tarafından icra edilir. Hükümet Başkanı, Başbakandır ve üç yardımcısı vardır. Kabinede 18 bakan var. Hükümet yürütme organlarını ve onların çalışmalarını yönetir. Hükümet tüm faaliyetlerinde Cumhurbaşkanına karşı sorumlu olan ve Anayasa ile öngörülen durumlarda, Parlamentoya karşı sorumludur. Hükümet Anayasa gereğince Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından oluşturulur.
Yerel yönetim temsili (maslihat) ve yürütme (akimat) organları olan meclis ve valilik tarafından yürütülür. Maslihatlar genel, eşit ve doğrudan seçim yolu ile gizli oylamayla halk tarafından dört yıllığına seçilir. Yürütme organları ülkenin genel yürütme organı sistemine dahildir. Yürütme organları Devlet Başkanı ve hükümet temsilcisi akimler (valiler) tarafından yönetilir. Halkın yerel öneme sahip kararları bağımsız alabilmesi için yerel özyönetim tayin edilir.
Kazakistan Cumhuriyetinde yargı faaliyetleri mahkemeler tarafından gerçekleştirilir. Yargı sistemi, Kazakistan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi ve Yerel Mahkemelerden oluşur ve medeni, idari ve ceza muhakeme usulüne göre yürütülür. Yüksek Mahkeme Başkanı, Yüksek Mahkeme Komisyon Başkanları ve Hakimleri Devlet Başkanın teklifi üzerine Senato tarafından atanır. Bölgesel ve bölge niteliğindeki yerleşim birimlerinin mahkeme başkanları, komisyon başkanları ve hakimleri Yüksek Yargı Kurulunun önerisi üzerine Devlet Başkanı tarafından atanır.
Kazakistan’ın siyasi yapısında özel bir konumda bulunan kurumlardan birisi de Kazakistan Cumhuriyeti Anayasa Kuruludur. Kurul görev süresi 6 yıl olan 7 üyeden oluşur. Eski Devlet Başkanları ömür boyu kurulun üyesi olarak kalırlar. Kurulun başkanı Devlet Başkanı tarafından atanır. Anayasa Kurulu, parlamentoda kabul edilen ve Devlet Başkanı tarafından imzalanan kanunları, ayrıca uluslararası anlaşmaları Anayasaya uygunluğunu inceler.
1995 Anayasası siyasi partilerin faaliyetlerine resmi kayıt şartıyla izin verir. Anayasanın 5. Maddesi şu şekildedir: 1) Kazakistan Cumhuriyeti, ideolojik ve siyasal çoğulculuğu tanır. Toplumsal ve devlet kurumlarının birleştirilmesi, devlet organlarında siyasi parti örgütlerinin kurulması yasaktır. 2) STK’lar kanun karşısında eşittirler. Devletin STK’ların işlerine kanun dışı müdahalesi ve STK’ların devlet işlerine müdahalesi, STK’larla devlet organlarının işlevlerinin yüklenilmesi yasaktır. 3) Anayasal düzeni zorla değiştirmeye, cumhuriyetin toprak bütünlüğünü ihlal etmeye yönelik amaç ve faaliyetler izleyen, devlet güvenliğini zayıflatan, sosyal, ırki, milli, dini, sınıfsal ve köken ayrımcılığını teşvik eden, STK’ların kurulması ve faaliyet yürütmesi, ayrıca izinsiz yarı askeri birimlerin kurulması yasaktır. 4) Kazakistan Cumhuriyetinde diğer devletlerin siyasi partilerinin ve sendikalarının, din temelinde kurulan partilerin faaliyeti, ayrıca siyasi partilerin ve sendikaların yabancı tüzel kişiler ve yabancılar, yabancı devletler ve uluslararası örgütler tarafından finansmanı, yasaktır. 5) Ülke sınırları içinde yabancı dini birliklerin faaliyeti, ayrıca yabancı dini merkezler tarafından ülkedeki dini birliklerin yöneticilerinin atanması, ülkenin ilgili devlet organıyla işbirliği içinde gerçekleştirilir.
Halen Kazakistan Cumhuriyeti’nde faaliyet yürüten siyasi partilerden bazıları şunlardır: ‘NUR OTAN’ Halk Demokratik Partisi, Kazakistan Komünist Partisi, Kazakistan Vatansever Partisi, ‘AK JOL’ Kazakistan Demokratik Partisi, ‘Adilet’ Demokratik Parti, ‘AZAT’ Kazakistan Demokratik Partisi, Ulusal Sosyal Demokratik Partisi, Kazakistan Komünist Halk Partisi ve ‘AVIL’ Kazakistan Sosyal Demokratik Partisi. Bu partilerde en çok üyeye sahip olan ve 1999 yılında kurulan ‘Nur Otan’ Partisi halen mecliste çoğunluğu elinde bulunduran partidir.
Kaynakça
KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ AB (Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği), Kazakistan Bir Yaşam Deneyimi, İstanbul, Artus Basım, 2011.
KAZAKİSTAN CUMHURBAŞKANI RESMİ INTERNET SİTESİ (AKORDA), https://www.akorda.kz/, 2022
-min.png)